Του Ηλία Προύφα
Το ενδεχόμενο εφαρμογής της συνθήκης του Μοντρέ, που περιλαμβάνει το κλείσιμο των στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, άφησε πριν ανοιχτό η Τουρκική κυβέρνηση.
Από την πλευρά της η Ουκρανία κατέθεσε σήμερα επίσημο αίτημα να κλείσουν τα Στενά του Βοσπόρου και ο Ελλήσποντος, στον απόηχο της ρωσικής εισβολής νωρίς το πρωί της Πέμπτης στην Ουκρανία.
“Μεταφέραμε το επίσημο αίτημά μας στην τουρκική πλευρά για το κλείσιμο του εναέριου χώρου και του Βοσπόρου και του Τσανάκκαλε προς τη ρωσική πλευρά”, γνωστοποίησε με δήλωσή του ο πρέσβης της Ουκρανίας στην Τουρκία Βασίλ Μπόντναρ.
Συγκεκριμένα ο πρέσβης ανέφερε:
“Απαιτήσαμε το κλείσιμο του εναέριου χώρου και των Δαρδανελίων για τα ρωσικά πλοία. Μεταφέραμε το αίτημά μας στην τουρκική πλευρά. Θέλουμε να επιβληθούν κυρώσεις στη ρωσική πλευρά. Θέλουμε ιδιαίτερα υποστήριξη από τους εδώ επιχειρηματίες. Θέλουμε να μας υποστηρίξουν παρέχοντας αμυντικά όπλα. Η οικονομική και ανθρωπιστική υποστήριξη είναι εξίσου σημαντική για εμάς.
Ταυτόχρονα, θέλουμε να δείξουμε υποστήριξη στους πολίτες της Ουκρανίας που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην Τουρκία. Ειδικά όσοι χρειάζονται προστασία. Αυτή είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της περιοχής μας που ένα κράτος με πυρηνικά όπλα εξαπολύει ανοιχτή επίθεση σε άλλο κυρίαρχο κράτος.
Οι ειρηνικοί άνθρωποι, οι γυναίκες και τα παιδιά υποφέρουν από αυτό. Καλούμε όλο τον κόσμο να σχηματίσει συνασπισμό και να αποτρέψει την επέκταση του πολέμου, ειδικά στην περιοχή. Όλες οι μάσκες έχουν πέσει και είμαστε σε πόλεμο”.
Το νομικό καθεστώς των Στενών καθορίζεται από τη Συνθήκη του Μοντρέ ή αλλιώς η Συνθήκη για το καθεστώς των Στενών του 1936, που κατοχυρώνει την πλήρη κυριαρχία της Τουρκίας στο μοναδικό και στρατηγικής σημασίας θαλάσσιο πέρασμα προς τη Μαύρη Θάλασσα, επιβάλλει όμως καθεστώς ελεύθερης ναυσιπλοΐας.
Η Συνθήκη αυτή σε συνδυασμό με εκείνη της Λωζάννης θεωρούνται οι διεθνείς ιδρυτικές πράξεις της Τουρκικής Δημοκρατίας και οι συνθήκες με τις οποίες κατοχυρώθηκε η πλήρης ανεξαρτησία της χώρας, συμπεριλαμβανομένης και της πλήρους κυριαρχίας του τουρκικού κράτους στα Στενά.
H Συνθήκη του Μοντρέ αφορά επίσης άμεσα και την Ελλάδα, καθώς επηεράζει και το καθεστώς των ελληνικών νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου και είναι συμβαλλόμενο μέρος αυτής. Επίσης, η Ελλάδα, ως ναυτική δύναμη με τον τεράστιο εμπορικό της στόλο, έχει κάθε όφελος από την πιστή εφαρμογή της πρόνοιας της Συνθήκης για ελεύθερη ναυσιπλοΐα.
Η Συνθήκη για το καθεστώς των Τουρκικών Στενών υπογράφηκε στις 20 Ιουλίου 1936 στην ελβετική πόλη Μοντρέ. Με τη συνθήκη παραχωρήθηκε στην Τουρκία ο πλήρης έλεγχος επί των Στενών, της δόθηκε το δικαίωμα να διατηρεί σε αυτά στρατιωτικές δυναμείς, καταργώντας τους σχετικούς περιορισμούς της προγενέστερης Συνθήκης της Λωζάννης του 1923.
Εξασφαλίζει παράλληλα την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Επιτρέπει επίσης τη διέλευση πολεμικών πλοίων των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μιας εβδομάδας και υπό κάποιους όρους όσον αφορά στο εκτόπισμα, το μέγεθος και τον οπλισμό.
Περιορίζει, ωστόσο, σημαντικά τη διέλευση των πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν στα Παρευξείνια Κράτη, θέτοντας μικρότερα όρια στο εκτόπισμά τους και τον οπλισμό που φέρουν και επιβάλλει επίσης έγκαιρη προειδοποίηση διέλευσης.
Συμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης είναι η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σοβιετική Ένωση, η Τουρκία, η Αυστραλία, η Γαλλία, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γιουγκοσλαβία.
Η Συνθήκη του Μοντρέ ήταν ένα σημαντικό εργαλείο για την Τουρκία στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, προκειμένου να αποκρούσει τις πιέσεις γα κλείσιμο των Στενών -είτε για τους Συμμάχους, είτε για τα πλοία του Άξονα- γεγονός που επέτρεψε στην Άγκυρα να αποφύγει τη συμμετοχή της στον πόλεμο.