Το Όπλο του Πυροβολικού διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στις σύγχρονες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Αποτελεί ισχυρό πολλαπλασιαστή ισχύος προσδίδοντας εκτός από τακτικό και στρατηγικό πλεονέκτημα όντας ικανό να προσβάλει σε βάθος τα κέντρα βάρους του αντιπάλου. Τόσο στο πεδίο επιχειρήσεων του Δ Σώματος Στρατού όσο και στην ΑΣΔΕΝ οι μονάδες πυροβολικού των σχηματισμών και κυρίως οι μονάδες με αποστολές τη γενική υποστήριξη είναι οι δυνάμεις που μπορούν να σταματήσουν κάθε επιθετική ενέργεια του αντιπάλου προτού καν ξεκινήσει.
Ενδεικτικά αναφέρουμε πως ιδιαίτερα στο πεδίο επιχειρήσεων της ΑΣΔΕΝ το Πυροβολικό είναι σε θέση να προσβάλει εχθρικές θέσεις με όγκο και ακρίβεια πυρών ακυρώνοντας κάθε σκέψη για αποβατική ενέργεια σε νήσο ή μικρονήσια. Το Πυροβολικό Μάχης και ειδικότερα το πυραυλικό πυροβολικό συγκεντρώνει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που το καθιστούν το πρωταρχικό όπλο στην Άμυνα των Νήσων καθότι δύναται: να προσβάλει τις εχθρικές δυνάμεις σε βάθος, να υλοποιήσει καίρια πλήγματα σε στρατηγικούς στόχους κάνοντας πράξη το δόγμα της αποτροπής, να υποστηρίξει από τα κύρια νησιά της ΑΣΔΕΝ τα μικρότερα γειτονικά, να βάλει εναντίον ναυτικών στόχων, να πραγματοποιήσει πλήγματα σε αεροπορικές και ναυτικές βάσεις και όλα αυτά έχοντας ως κεντρικό στοιχείο την επιβιωσιμότητα μέσων και υλικών. Το Πυραυλικό Πυροβολικό με τα οπλικά συστήματα που διαθέτει είναι σε θέση να βάλει άμεσα με υψηλό ρυθμό βολής με ακρίβεια πυρών και άμεσα να αλλάξει θέση βολής. Στην ουσία τα μέσα του πυραυλικού πυροβολικού είναι τα κατεξοχήν οπλικά συστήματα που μπορούν στο έπακρο να δράσουν εκμεταλλευόμενα τη τακτική του «βάλλω και μετακινούμαι».
Σύντομα προγραμματίζονται εξελίξεις που σε πρώτη φάση θα αφορούν τον εκσυγχρονισμό των MLRS και σε δεύτερη των RM-70 καθώς και τη γενικότερη αναβάθμιση των μέσων πρόσκτησης στόχων. Τέλος, το ζήτημα των νέων πυρομαχικών είναι και αυτό ένα μεγάλο κεφάλαιο που σύντομα δρομολογούνται νεότερα αρχής γενομένης από τα νέα βλήματα των εκσυγχρονισμένων MLRS.
Μολονότι, όπως κατ’ επανάληψη έχουμε τονίσει η Αεροπορία Στρατού είναι το Όπλο με τη μεγαλύτερη βαρύτητα από πλευράς εξοπλιστικών στον ΕΣ, εντούτοις το Πυροβολικό είναι σε θέση το επόμενο διάστημα να υλοποιήσει προγράμματα εξαιρετικής σημασίας. Οι κύριες εξελίξεις αφορούν το Πυραυλικό Πυροβολικό.
Εκσυγχρονισμός MLRS
Σύμφωνα με τις αποκλειστικές πληροφορίες του γράφοντος το πρόγραμμα του εκσυγχρονισμού των 36 εκτοξευτών M270 MLRS αναμένεται να εκκινήσει το προσεχές διάστημα. Το κόστος ανέρχεται στα 295 εκατομμύρια ευρώ και περιλαμβάνει τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων και τη προμήθεια νέων βλημάτων. Κύριοι υποψήφιοι για το πρόγραμμα των νέων βλημάτων είναι τα Αμερικανικά Deepstrike και GMLRS χωρίς να αποκλείονται επιπλέον εκπλήξεις.
Ο εκσυγχρονισμός των ελληνικών MLRS περιλαμβάνει νέο σύστημα τάξης και προσδιορισμού θέσης βολής, ενισχυμένη προστασία σκάφους και τέλος νέο ηλεκτρικό σύστημα από υδραυλικό που είναι σήμερα κίνησης των βλημάτων επί του εκτοξευτή. Στην ουσία μειώνεται σημαντικά ο χρόνος βολής και τάξης. Οι κύριοι ανταγωνιστές στο πρόγραμμα είναι η Lockheed Martin και η γερμανική KMW.
Πρόταση έκπληξη αναμένεται να παρουσίασει και το Ισραήλ. Στη φωτογραφία εκτοξευτής του Ισραηλινού Στρατού με πακέτο εκσυγχρονισμού made in Israel.Στις 5 Δεκεμβρίου η γερμανική υπηρεσία εξοπλισμών (BAAINBw) ανακοίνωσε ότι υπέγραψε συμβόλαιο, ύψους € 18 εκατομμυρίων, με την KMW (Krauss-Maffei Wegmann) για την μετατροπή 18 πολλαπλών εκτοξευτών ρουκετών M-270 MARS στο επίπεδο MARS II. Πρόκειται για το δεύτερο συμβόλαιο, μετά το πρώτο που υπογράφηκε το 2010, για την αναβάθμιση 18 συστημάτων. Το πρόγραμμα αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2022, ενώ με το πέρας της αναβάθμισης τα γερμανικά M-270 θα μπορούν να εκτοξεύσουν τις κατευθυνόμενες ρουκέτες GMLRS, μέγιστου βεληνεκούς 84 χιλιομέτρων. Το πακέτο αναβάθμισης MARS ΙΙ περιλαμβάνει την εγκατάσταση γυροσκοπίου λέιζερ και αναβάθμιση του συστήματος καθοδήγησης GPS στο επίπεδο ERGR. Επίσης θα αναβαθμιστεί και η υδραυλική υποδομή ανύψωσης του εκτοξευτή, με στόχο τη μείωση του χρόνου απόκρισης κατά 60%, καθώς και το σύστημα απόρριψης των καυσαερίων με νέο φιλικότερο προς το περιβάλλον.
Ο Αμερικανικός Στρατός αναμένεται να υπογράψει σύντομα συμβόλαιο για την αναβάθμιση του συνόλου των εν υπηρεσία M-270A1 MLRS (Multiple Launch Rocket System) στο επίπεδο M-270A2. Το πρόγραμμα αναμένεται να επεκτείνει την επιχειρησιακή ζωή των συστημάτων μέχρι το 2025 και να επιλύσει ορισμένα προβλήματα παλαιότητας, μέσω της αναβάθμισης και της εγκατάστασης του συστήματος ανύψωσης LLM (Launcher Loader Module), της εγκατάστασης βελτιωμένης θωρακισμένης καμπίνας (Improved Armored Cab : IAC) και της εγκατάστασης ενός νέου συστήματος ελέγχου πυρός (Common Fire Control System : CFCS). Εκτός από την επένδυση στην αναβάθμιση των M-270A1 στο επίπεδο M-270A2, ο Αμερικανικός Στρατός σκοπεύει να αποκτήσει άλλους 343 εκτοξευτές M-142 HIMARS (High Mobility Artillery Rocket System), σε διάστημα τεσσάρων (4) ετών, από το 2019 έως το 2023.
Ενδεικτικά αναφέρουμε το πρόγραμμα της Πολωνίας. Σύμφωνα με ανακοίνωση της υπηρεσία DSCA (Defense Security Cooperation Agency), η Πολωνία θα προμηθευτεί 20 συστήματα πολλαπλής εκτόξευσης πυραύλων M-142 HIMARS (High Mobility Artillery System) έναντι του ποσού των $ 655 εκατομμυρίων. Το πρόγραμμα θα υλοποιηθεί μέσω κονδυλίων FMS (Foreign Military Sales). Εκτός των 20 εκτοξευτών το πρόγραμμα αφορά και στην προμήθεια εννέα 36 ρουκετών Guided Multiple Launch Rocket System (GMLRS) τύπου M-31A1 με μονοκόμματη κεφαλή, εννέα (9) ρουκετών GMLRS τύπου M-30A1, 30 τακτικών βλημάτων ATACMS (Army Tactical Missile Systems) με μονοκόμματη πολεμική κεφαλή, 24 τακτικών συστημάτων δεδομένων πυροβολικού AFATDS (Advanced Field Artillery Tactical Data Systems), 20 εκπαιδευτικών κάλαθων M-68A2 και 33 οχημάτων HMMWV τύπου M-1151A1.
Εκσυγχρονισμός RM-70
Τα ΠΕΠ RM-70 παραμένουν παρά τη παλαιότητα τους ένα πολύ αποτελεσματικό όπλο. Διαθέτουν μεγάλο όγκο πυρών με μεγάλο ρυθμό βολής. Το 1991 η Ελλάδα αγόρασε από τη Γερμανία 158 εκτοξευτές RM-70 (από τα αποθέματα της πρώην Ανατολικής Γερμανίας), οι παραδόσεις των οποίων ξεκίνησαν και ολοκληρώθηκαν το 1994. Από τους 158 εκτοξευτές επιχειρησιακά αξιοποιήθηκαν μόνο οι 116, ενώ οι υπόλοιποι 42 χρησιμοποιήθηκαν εξ αρχής ως πηγή άντλησης ανταλλακτικών. Μαζί με τους 158 εκτοξευτές η Ελλάδα παρέλαβε και περί τις 205.000 ρουκέτες διαφόρων τύπων μέγιστου βεληνεκούς 20,75 χιλιομέτρων.
Τα συστήματα, τα οποία υπηρετούν στον Ελληνικό Στρατό (ΕΣ) εδώ και 24 χρόνια, έχουν αφήσει άριστες εντυπώσεις. Πρόκειται για όπλα «άρνησης περιοχής»: Η συγκεντρωτική βολή ενός RM-70 (40 ρουκέτες) καλύπτει μια επιφάνεια εμβαδού 30.000 τετραγωνικών μέτρων, η οποία «βομβαρδίζεται» με πυρ ίσο με το πυρ 256 κιλών εκρηκτικής ύλης. Με 25% αλληλοεπικάλυψη περιοχής μια (1) μοίρα RM-70 (18 εκτοξευτές, 720 ρουκέτες) καλύπτει μια επιφάνεια εμβαδού 405.000 τετραγωνικών μέτρων (όσο δηλαδή ο Λόφος του Λυκαβηττού περίπου) με 4.608 κιλά εκρηκτικής ύλης.
To επικρατέστερο πακέτο: RM-70 Modular.
Το πρόγραμμα του εκσυγχρονισμού τους θα εκτοξεύσει τις ικανότητες των μέσων φτάνοντας τα σε επίπεδο παρεμφερή των M270 MLRS. Πρόκειται για πρόγραμμα συνολικής αξίας 100 εκατομμυρίων ευρώ με επιπρόσθετο κόστος περί τα 80 εκατομμύρια ευρώ για την απόκτηση νέων βελτιωμένων ρουκετών. Κύριος ανάδοχος του προγράμματος θα είναι η εταιρεία Diehel BGT Defence μια εταιρεία Γερμανικών και Σλοβακικών συμφερόντων. Η εταιρεία αυτή προτείνει το πακέτο RM-70 Modular.
Η έκδοση (RM-70 Modular) περιλαμβάνει όλες τις τροποποιήσεις του πακέτου RM-70/85M συν την πιστοποίηση δυνατότητας βολής έξι ρουκετών Μ-26 διαμετρήματος 227 χιλιοστών και βεληνεκούς 32 χιλιομέτρων. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των σωλήνων διαμετρήματος 122 χιλιοστών μειώνεται από τους 40 στους 28. Με το πακέτο αναβάθμισης Modular το RM-70 ουσιαστικά μετατρέπεται σ’ ένα σύστημα ανάλογο του M-172 HIMARS (6 x 227 χιλιοστών). Η έκδοση RM-70 Modular άρχισε να αναπτύσσεται το 2000 και αποτελεί προϊόν συνεργασίας της Τσεχίας με τη Γερμανία (τα πρώτα αναβαθμισμένα RM-70 παραδόθηκαν στην Τσεχία το 2005).
Τα ΠΕΠ αποτελούν ένα εξαιρετικά αξιόπιστο και λειτουργκικό σύστημα με σημαντικές δυνατότητες.
Επιπλέον τροποποιήσεις αφορούν στην υποδομή της εξέδρας εκτόξευσης και στην εγκατάσταση νέου υδραυλικού συστήματος σταθεροποίησης. Το πρόγραμμα αναβάθμισης των 26 RM-70 της Τσεχίας στο επίπεδο RM-70 Modular κόστισε $ 23.400.000, δηλαδή $ 900.000 ανά εκτοξευτή, κόστος απολύτως εντός των ελληνικών δυνατοτήτων, ακόμα και σ’ αυτή τη δύσκολη οικονομικά συγκυρία (με προσαρμογή και αναγωγή της τιμής στο 2018, ένα πρόγραμμα αναβάθμισης των 116 ελληνικών RM-70 θα κόστιζε περί τα $ 135.000.000).
Ωστόσο μια άλλη επιλογή εκσυγχρονισμού είναι το RM-70 Vampir από την Τσέχικη εταιρεία Excalibur Army. Αυτή η πρόταση περιλαμβάνει πολύ μικρότερο εκσυγχρονισμό και στην ουσία πρόκειται για ένα απλό λίφτινγκ στο σύστημα.
Τι μέλλει γενέσθαι με τα Αμερικανικά MLRS;
Η απόκτηση μεταχειρισμένων MLRS από το πλεονάζων αμερικανικό υλικό φαίνεται πως οδεύει σε αδιέξοδο. Η Αμερικανική πλευρά γνωστοποίησε στην Ελληνική πως υπάρχει διαθεσιμότητα υλικού (περί τους 40 εκτοξευτές) όμως η τεχνική κατάσταση των συστημάτων είναι αρκετά βεβαρυμμένη με ότι αυτό συνεπάγεται από πλευράς ανακατασκευής ενώ είναι σίγουρο πως θα απαιτούνταν επιπλέον κόστος εκσυγχρονισμού. Τα κόστη για την απόκτηση των 40 εκτοξευτών από τα αμερικανικά αποθέματα θα ξεπερνούσε τα 500 εκατομμύρια δολάρια με τα κόστη γενικής συντήρησης, ανακατασκευής, εκσυγχρονισμού των εκτοξευτών και νέων όπλων. Το ποσό αυτό κρίνεται απαγορευτικό αναλογικά των δημοσιονομικών συνθηκών του ΥΠΕΘΑ και του ΓΕΣ ειδικότερα. Ως εκ τούτων φτάσαμε στο σημείο όπου η ελληνική πλευρά απάντησε αρνητικά στις ΗΠΑ ελέω έλλειψης χρημάτων που θα απαιτούσαν οι εκτοξευτές.
Τα Αμερικανικά MLRS δεν βρέθηκαν σε καθόλου καλή κατάσταση και απαιτούσαν μεγάλη δαπάνη.
Στη πρόσφατη έλευση της Αμερικανίδας Ann Cataldo τέθηκε το ζήτημα ξανά από επίπεδο Διεύθυνσης Αμυντικού Σχεδιασμού και Προγραμματισμού (ΔΑΣΠ/ ΓΕΣ) και είμαστε εν αναμονή νεότερων αν και όπως αναφέρθηκε και στη συνάντηση άλλοι διαθέσιμοι εκτοξευτών πλην αυτών που αξιολόγησαν τα στελέχη της Διεύθυνσης Πυροβολικού δεν υπάρχουν. Ο πρώην Α/ΓΕΣ Αντιστράτηγος Αλκιβιάδης Στεφανής είχε θέσει ψηλά το θέμα τόσο του εκσυγχρονισμού των MLRS όσο και της απόκτησης των μεταχειρισμένων. Είμαστε σίγουροι πως το θέμα θα επανέλθει και η ελληνική πλευρά πρέπει να πιέσει προς αυτή τη κατεύθυνση.
Το μειονέκτημα των αμερικανικών M-270A1 είναι η αδυναμία χρησιμοποίησης του ελληνικού αποθέματος πυρομαχικών και ειδικότερα των ρουκετών Μ-26 και Μ-26Α2. Υπενθυμίζουμε ότι ο ΕΣ διατηρεί σε υπηρεσία 36 M-270, ρουκέτες M-26 και M-26A2 και 153 τακτικούς πυραύλους εδάφους-εδάφους MGM-140A Block.I ATACMS (Army Tactical Missile System).
Συνεπώς με την προμήθεια των 40 M-270A1 θα απαιτηθεί και η προμήθεια νέων πυρομαχικών, παράλληλα με τον εκσυγχρονισμό των 36 εν υπηρεσία ελληνικών Μ-270. Η αρχική εκτίμηση περί συνολικού κόστους $ 350 εκατομμυρίων (€ 300 εκατομμύρια περίπου) για την απόκτηση των αμερικανικών και του εκσυγχρονισμού των ελληνικών τελικώς δεν ευδοκίμησε.
Ο Α/ΓΕΣ Αντιστράτηγος Γεώργιος Καμπάς όντας πυροβολητής έχει δείξει προσωπικό ενδιαφέρον στο θέμα αλλά τα οικονομικά δεδομένα είναι αμείλικτα. Πάντως, η λύση να αποκτηθούν επιπλέον 40 εκτοξευτές θα ήταν ιδανική καθότι θα επέτρεπε εξαιρετική αύξηση δυνατοτήτων του Πυροβολικού ενώ υπό προϋποθέσεις θα μπορούσαν να αποσυρθούν τα παλαιά M110 που απαιτούν μεγάλο αριθμό υπηρετών, μεγάλο χρόνο τάξης και αδυναμία εκτέλεσης του «βάλλω και μετακινούμαι».
Συστήματα Πρόσκτησης Στόχων – Στοχοποίηση
Το πρώτο ρητό που μάθαμε περνώντας τη Μοίρα Υποψηφίων Εφέδρων Αξιωματικών της Σχολής Πυροβολικού ήταν πως τα πυροβόλα αποτελούν τη γροθιά του ΠΒ, το Κέντρο Διευθύνσεως Πυρός τον εγκέφαλο και οι Παρατηρητές τα μάτια του ΠΒ. Στη κατεύθυνση αυτή η ανάγκη για αναβάθμιση των δυνατοτήτων στοχοποίησης σε βάθος είναι αναγκαία και απαραίτητη. Τα Μη Επανδρωμένα Αεροσκάφη αποτελούν μονόδρομο σε συνδυασμό με άλλα χρήσιμα βοηθήματα όπως ηλεκτροπτικά μέσα (πχ κιάλια ημέρας νύχτας, καταδείκτες) για τους ΠΑΠ και ψηφιακές συλλογές μετάδοσης δεδομένων στοχοποίησης όπως το αναβαθμισμένο ΣΤΤΕΠ ΔΙΑΣ.
Το τελευταίο επιτρέπει στους ΠΑΠ να στέλνουν με ψηφιακό τρόπο στα εγκαταστημένα τερματικά του ΣΤΤΕΠ ΔΙΑΣ στο ΚΔΠ ψηφιακά τα στοιχεία βολής μέσω του ασύρματου TRC-9200 που φέρουν οι ΠΑΠ. Το σύστημα κατάδειξης στόχων αποστασιόμετρο-γωνιόμετρο Λέιζερ »ΠΟΛΥΦΗΜΟΣ» κρίνεται πλέον ως παρωχημένο λόγω χρονοβόρας ανάπτυξης και βάρους. Πρόσφατα ο Αμερικανικός Στρατός απέκτησε βελτιωμένα Lightweight Laser Designator Rangefinder (LLDR) για χρήση από τους ΠΑΠ.
Στο ζήτημα των UAV o EΣ έχει μεγάλες ανάγκες.
Στόχος του ΓΕΣ είναι απόκτηση συστημάτων μη επανδρωμένων αεροσκαφών ώστε οι ΠΑΠ να εκτελούν ακριβείς αποστολές στοιχείων βολής. Ακόμα και πολιτικού τύπου drones και διασύνδεση τους με το ΣΤΤΕΠ ΔΙΑΣ θα επιτρέψουν στους ΠΑΠ να έχουν ασφαλή και ακριβή εικόνα σε βάθος τουλάχιστον 5 χιλιομέτρων από το σημείο που βρίσκονται. Άλλωστε τα συμπεράσματα από τις μάχες στην Ουκρανία αυτό έδειξαν: τη συνεργασία και συνέργια μονάδων πυροβολικού με drones.
ΠΑΠ του ΠΒ. Διαθέτουν το αποστασιόμετρο-γωνιόμετρο Λέιζερ »ΠΟΛΥΦΗΜΟΣ».
Υπενθυμίζεται ότι στοχοποίηση σε βάθος δύναται να λάβει χώρα από τα SPERWER του 1ου και 2ου Συγκροτήματος Επικοινωνιών, Ηλεκτρονικού Πολέμου, Πληροφορικής και Επιτηρήσεως (ΣΕΗΠΠΕΠ). Στο ΣΕΗΠΠΕΠ η Διοίκηση Πυροβολικού τόσο της ΑΣΔΕΝ όσο και του Δ Σώματος Στρατού αποστέλλει αξιωματικούς συνδέσμους επ’ ωφελεία του ΠΒ. Ταυτοχρόνως, αξιοποιούνται σε αποστολές στρατηγικού επιπέδου και στοιχεία από τον Δορυφορικό Σταθμό Τανάγρας.
Το μίνι drone που χρησιμοποιεί κατά κόρον ο Αμερικανικός Στρατός είναι το RAVEN B. Είναι μια έξυπνη και φτηνή λύση για αποτελεσματική παρατήρηση των ΠΑΠ σε επίπεδο Μοίρας ΠΒ.
Ιδιαίτερα μνεία πρέπει να κάνουμε στα Kiowa Warrior που πλέον θα συνεργάζονται στενά με το ΠΒ δίνοντας στοιχεία βολής και δεδομένα απόρροια του συστήματος Mast Mounted Sight (ΜMS) που διαθέτουν. Άλλη λύση για στοχοποίηση είναι τα ραντάρ αντιπυροβολικού.
Το πλέον ικανό ραντάρ αντιπυροβολικού του ΕΣ το Σουηδικό ARTHUR. Έχει αφήσει άριστες εντυπώσεις. Πεδίο βολών Πετρωτά. Φωτογραφία Γιάννης Νικήτας με drone Mavic Pro της 187 ΠΠΑΡ.
Ανακεφαλαιώνοντας, κλείνοντας το σύντομο αφιέρωμα μας στο Όπλο του ΠΒ όπως εύλογα παρατηρούμε υπάρχει μια θετική και αισιόδοξη κινητικότητα. Σύντομα προγραμματίζονται εξελίξεις που σε πρώτη φάση θα αφορούν τον εκσυγχρονισμό των MLRS και σε δεύτερη των RM-70 καθώς και τη γενικότερη αναβάθμιση των μέσων πρόσκτησης στόχων. Τέλος, το ζήτημα των νέων πυρομαχικών είναι και αυτό ένα μεγάλο κεφάλαιο που σύντομα δρομολογούνται νεότερα αρχής γενομένης από τα νέα βλήματα των εκσυγχρονισμένων MLRS.
Σύντομα προγραμματίζονται εξελίξεις που σε πρώτη φάση θα αφορούν τον εκσυγχρονισμό των MLRS και σε δεύτερη των RM-70 καθώς και τη γενικότερη αναβάθμιση των μέσων πρόσκτησης στόχων. Τέλος, το ζήτημα των νέων πυρομαχικών είναι και αυτό ένα μεγάλο κεφάλαιο που σύντομα δρομολογούνται νεότερα αρχής γενομένης από τα νέα βλήματα των εκσυγχρονισμένων MLRS.
Πρόταση έκπληξη αναμένεται να παρουσίασει και το Ισραήλ. Στη φωτογραφία εκτοξευτής του Ισραηλινού Στρατού με πακέτο εκσυγχρονισμού made in Israel.
Στις 5 Δεκεμβρίου η γερμανική υπηρεσία εξοπλισμών (BAAINBw) ανακοίνωσε ότι υπέγραψε συμβόλαιο, ύψους € 18 εκατομμυρίων, με την KMW (Krauss-Maffei Wegmann) για την μετατροπή 18 πολλαπλών εκτοξευτών ρουκετών M-270 MARS στο επίπεδο MARS II. Πρόκειται για το δεύτερο συμβόλαιο, μετά το πρώτο που υπογράφηκε το 2010, για την αναβάθμιση 18 συστημάτων. Το πρόγραμμα αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2022, ενώ με το πέρας της αναβάθμισης τα γερμανικά M-270 θα μπορούν να εκτοξεύσουν τις κατευθυνόμενες ρουκέτες GMLRS, μέγιστου βεληνεκούς 84 χιλιομέτρων. Το πακέτο αναβάθμισης MARS ΙΙ περιλαμβάνει την εγκατάσταση γυροσκοπίου λέιζερ και αναβάθμιση του συστήματος καθοδήγησης GPS στο επίπεδο ERGR. Επίσης θα αναβαθμιστεί και η υδραυλική υποδομή ανύψωσης του εκτοξευτή, με στόχο τη μείωση του χρόνου απόκρισης κατά 60%, καθώς και το σύστημα απόρριψης των καυσαερίων με νέο φιλικότερο προς το περιβάλλον.
To επικρατέστερο πακέτο: RM-70 Modular.
Τα ΠΕΠ αποτελούν ένα εξαιρετικά αξιόπιστο και λειτουργκικό σύστημα με σημαντικές δυνατότητες.
Τα Αμερικανικά MLRS δεν βρέθηκαν σε καθόλου καλή κατάσταση και απαιτούσαν μεγάλη δαπάνη.
Στο ζήτημα των UAV o EΣ έχει μεγάλες ανάγκες.
ΠΑΠ του ΠΒ. Διαθέτουν το αποστασιόμετρο-γωνιόμετρο Λέιζερ »ΠΟΛΥΦΗΜΟΣ».
Το μίνι drone που χρησιμοποιεί κατά κόρον ο Αμερικανικός Στρατός είναι το RAVEN B. Είναι μια έξυπνη και φτηνή λύση για αποτελεσματική παρατήρηση των ΠΑΠ σε επίπεδο Μοίρας ΠΒ.
Το πλέον ικανό ραντάρ αντιπυροβολικού του ΕΣ το Σουηδικό ARTHUR. Έχει αφήσει άριστες εντυπώσεις. Πεδίο βολών Πετρωτά. Φωτογραφία Γιάννης Νικήτας με drone Mavic Pro της 187 ΠΠΑΡ.